Ένα χρόνο πριν έγραφα για την κατασκευή ενός ιδιαίτερου παραδοσιακού κρητικού εδέσματος που μου έκανε εντύπωση και πίστευα και πιστεύω ακόμα, πως η κατασκευή του δεν πρέπει να σταματήσει στις επόμενες γενιές. Η ιστορία μου λοιπόν, ξεκινούσε κάπως έτσι.......
Μυρωδιά φρεσκοψημένου ψωμιού,
θαλπωρή, ζεστό σπίτι, αναβρασμός εργασιών, χαρούμενες φωνές…. Έτσι, κάπως,
καταλαβαίνει κάποιος πως υπάρχει χαρά μέσα σ’ ένα κρητικό σπίτι από παλιά μέχρι
τις μέρες μας. Τέτοιες στιγμές είναι σπάνιες και μοναδικές, είναι από εκείνες
που δένουν τις οικογένειες, γιατί αν είσαι τυχερός να τις ζήσεις, τις θυμάσαι
για πάντα.
Μια τέτοια στιγμή θα περιγράψω με την
κατασκευή του λεγόμενου «ξομπλιαστού» κουλουριού που αποτελεί παράδοση στην
Κρήτη σε κάθε χαρούμενη περίσταση, όπως για παράδειγμα, ο γάμος ή η βάπτιση.
Έτσι, λοιπόν, το ζύμωμα είναι μια παράδοση και στην οικογένεια μου, σε κάθε
καθιερωμένη γιορτή, όπως τα Χριστούγεννα και το Πάσχα ή σε πιο ιδιαίτερες περιστάσεις.
Κι ήμουν, οφείλω να ομολογήσω, από
τις τυχερές που από την παιδική μου ηλικία ήδη, είχα βιώματα τέτοια και
συμμετείχα με χαρά, παρόλο που τότε δεν συνειδητοποιούσα τη σημασία τους,
μονάχα χαιρόμουν τον «αναβρασμό» και τις «πυρετώδεις» εργασίες, τη μάζωξη όλων
των θείων και των ξαδέρφων μου, τα αστεία και τα γέλια που προετοίμαζαν και
αποτελούσαν βασικά συστατικά της νοστιμιάς των γλυκών και των φαγητών των
γευμάτων μας.
Ως ενήλικη γυναίκα πια όμως, είμαι σε
θέση να παρατηρήσω και να ζυγίσω τη σπουδαιότητα της διατήρησης μιας τέτοιας
παράδοσης, τόσο για το δέσιμο της οικογένειας, αλλά και τη διάσωση και διάδοση
της πλούσιας πολιτιστικής παράδοσης της Κρήτης. Γιατί το ξομπλιαστό κουλούρι,
αποτελεί, πράγματι, ένα ιδιαίτερο είδος κουλουριού που ζυμώνεται και δίνεται ως
τιμητικό δώρο στον κουμπάρο στους γάμους
ή αντίστοιχα στον νονό στις βαφτίσεις και επισφραγίζει τον ιδιαίτερο και ιερό
δεσμό που δημιουργείται ανάμεσα στους κουμπάρους και τους συντέκνους. Τα σχέδια
του πολύπλοκα, πλουμιστά και με ιδιαίτερη σημασία το καθένα.
Κι αυτή τη φορά, λοιπόν, ανυπομονώ να
παρατηρήσω, να δουλέψω, αλλά και να απαθανατίσω με τον φακό μου τη διαδικασία.
Μπαίνω στο πατρικό μου που μια γνώριμη βαβούρα το ‘χει πλημμυρίσει, φωνές
χαρούμενες, έμπειρων νοικοκυράδων που «συσκέπτονται» για το πώς θα βγει πιο
επιτυχημένο το κουλούρι, γιατί είναι ένα δύσκολο και πολύωρο δημιούργημα και η
επιτυχία πρέπει να είναι εξασφαλισμένη.
Ανάμεσα στις αγαπημένες θείες και
ξαδέρφες ξεχωρίζω τη μορφή της γιαγιάς μου. Ακούω τη φωνή της να δίνει
συμβουλές, αν και ισχυρίζεται πως τώρα πια δεν θυμάται και πολλά. Όμως, τα
χέρια θυμούνται… Τα παρατηρώ… Χέρια κουρασμένα και ταλαιπωρημένα που όμως,
είναι πάντα ζεστά, έτοιμα για αγκαλιά και που πάντα κάτι νόστιμο ετοιμάζουν για
την οικογένεια.
Λέει πως δεν θυμάται, μα σιγά σιγά,
όλο και πιο περίπλοκα ξόμπλια πλάθει, όπως ένα φίδι που συμβολίζει την ευγονία
και την προστασία από το κακό, στριφτές «μαντινάδες» όμοιες στην όψη με τις
μαντινάδες που ήταν παλιά τυλιγμένες σε ζαχαρωτά και μοιραζόταν στους
καλεσμένους σε γιορτές, οι οποίες πάνω στο κουλούρι τώρα αν και με ζύμη,
συμβολίζουν τις χιλιάδες ευχές που δίνονται στο νέο ζευγάρι ή το νεοφώτιστο.
Όμως, δε λείπουν και σχέδια με πλουμιστά λουλούδια, για να «ανθίσουν» οι χαρές.
Μια άλλη επιδέξια τεχνίτρια της παρέας, συμπληρώνει πουλιά σε ζευγάρια κι έτσι
πολλά σχέδια γεμίζουν τα ταψιά. Μεγάλη προσοχή δίνουν στα νούμερα, όλα
μετρημένα και μελετημένα, να είναι σε μονούς αριθμούς για καλοτυχία.
Φτιάχνουμε όλες κομμάτια των
κατασκευών, μα προσέχουμε εκείνες που τα ενώνουν κι έπειτα τα τοποθετούν
γεμίζοντας κάθε κενό στον βασικό κορμό του κουλουριού, με περισσή προσοχή.
Όμως, η δουλειά δεν τελειώνει εδώ. Ακολουθεί το ανέβασμα του κουλουριού και το
ψήσιμο. Αυτά είναι από τα πιο κρίσιμα στάδια της κατασκευής, γιατί αν κάτι πάει
στραβά εδώ, όλος ο κόπος του ξομπλιάσματος που κράτησε τρεις ώρες, πάει
χαμένος.
Ευτυχώς, όλα πήγαν καλά, το κουλούρι
ανέβηκε και μπορεί να μπει για ψήσιμο πια. Η πρώτη ανακούφιση ήρθε, γιατί στο
στάδιο του φουσκώματος το ζυμωτό είναι πολύ ευάλωτο στο «μάτι» και τη
γλωσσοφαγιά, σύμφωνα με τις παλιές νοικοκυρές. Κι αν συμβεί αυτό, τα πράγματα
δυσκολεύουν και μπορεί να καταστραφεί όλο το αποτέλεσμα και να αναγκαστείς να
κάνεις όλη τη διαδικασία από την αρχή.
Το ψήσιμο διαρκεί κι αυτό πολύ,
δυόμιση ώρες σε σιγανή φωτιά, για να ψηθεί καλά αυτό το πολύ χοντρό ψωμί, χωρίς
φυσικά να καούν τα σχέδια. Το κουλούρι που φτιάχνουμε εμείς προορίζεται για
βρώση, όμως, όπως μαθαίνω ειδικά υλικά χρησιμοποιούνται στη ζύμη και λούστρο
κατόπι, για τα ξομπλιαστά που είναι για στόλισμα, ώστε να μην χαλάσουν με τον καιρό.
Η μυρωδιά αρχίζει να πλημμυρίζει το
σπίτι και η χαρά μου, όταν το βλέπω τελειωμένο, μεγάλη. Ακολουθεί το γυάλισμα με ζαχαρόνερο, τώρα που είναι ζεστό για να
γίνει πιο εντυπωσιακό, να φανούν τα ξόμπλια καλύτερα και να ΄ναι γλυκό, όπως
πρέπει για την περίσταση. Όλα είναι σχεδόν έτοιμα. Το στόλισμα με τη μεταξωτή
πετσέτα, με τις πανέμορφες δαντέλες και τα κουφέτα ολοκληρώνει την κατασκευή.
Και κάπως έτσι, άλλη μια αποστολή μας
στέφθηκε με επιτυχία! Κλείνω με μια ευχή -επιθυμία μου : Μακάρι, να μπορέσουμε
όλοι όσοι διατελέσαμε «αυτόπτες μάρτυρες» τέτοιων παραδοσιακών μυστηρίων να τα
μεταφέρουμε στα παιδιά και στα εγγόνια μας. Αυτό δεν μπορεί παρά να είναι
ευλογία!
Α.Δ
